Hembrugterrein Zaandam

Het Hembrugterrein is een voormalig defensieterrein van circa 43 hectare gelegen op de kruising van de Zaan en het Noordzeekanaal in de metropoolregio Amsterdam. Het terrein vormde het militaire hart van de Stelling van Amsterdam.

Vóór het graven van het Noordzeekanaal was dit baggerdepot dat tegen een ‘hem’, een stuk buitendijks gebied (rietland) was aangelegd in het IJ. Na het graven van het Noordzeekanaal (1865-1876) werd in 1875 de eerste Hembrug geopend, een spoorbrug voor de spoorlijn Zaandam-Amsterdam. Aan het rietland en de brug dankt het gebied zijn naam.

De wapen- en de munitiefabriek waren in verschillende vormen van 1895 tot 2003 op het Hembrugterrein gevestigd: Nederlandsche Machinefabriek Artillerie-Inrichtingen, Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen, Eurometaal NV en NV Gereedschapswerktuigen Industrie Hembrug.

In het zuidelijk deel van het complex was de munitie-, gereedschapswerktuigen- en wapenfabriek gevestigd. Het zuidelijke deel en het noordelijke en westelijke deel van het militaire terrein verschillen sterk van karakter. In het noorden en het westen overheerst het groen, in het zuiden met de industriële gebouwen, het steenachtige karakter. Op Hembrug is tussen 1895 en 2003 continu gesloopt en gebouwd. Er zijn hierin grofweg 4 bouwperiodes te omschrijven: 1895 -1920, 1936 -1940 en 1950 -1960 en de periode na 1960, waarin onder andere nieuwe transformatorgebouwen gerealiseerd werden.

Sinds de jaren tachtig staan er al gebouwen leeg op het Hembrugterrein. In 2003 trok Eurometaal weg, waarna een nieuwe bestemming voor het gehele terrein gezocht moest worden. Een groot obstakel was de vervuiling van de grond en de kosten voor de sanering. Lange tijd was het onduidelijk hoe en wie de trekker zou worden voor de ontwikkeling van het gebied. In 2012 werd een overeenkomst gesloten door drie overheden: het rijk, de provincie en de gemeente, waarbij de taken en verantwoordelijkheden voor de beoogde herontwikkeling werden vastgelegd. Het RVB (Rijksvastgoedbedrijf) werd verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het terrein tot creatief en innovatief bedrijventerrein, de provincie Noord-Holland en gemeente Zaanstad zijn vooral voorwaardenscheppend. De 50 rijks - en gemeentelijke monumenten die zich op het terrein bevinden worden hersteld en geschikt gemaakt voor commerciële doeleinden.